Turystyczny Gdańsk, 2015/2016

Zaangażowanie Rzeczpospolitej w wojnę ze Szwecją i Rosją w ramach pierwszej wojny północnej (1563-1570) o hegemonię na Morzu Bałtyckim doprowadziły do wzrostu zagrożenia dla bezpieczeństwa Gdańska. W związku z tym prace fortyfikacyjne realizowano w kluczowym odcinku robót- zachodnim. W linii nowego wału, wzniesionego przez Jana Kramera w latach 1571-1576 zbudowano bramę (zwaną wewnętrzną), a następnie Wilhelm van dem Block, znakomity flamandzki rzeźbiarz, w latach 1586-1588 wybudował kolejną, która miała stać się początkiem “drogi królewskiej”- traktu dla polskich władców, przybywających do Gdańska.

W tym miejscu zwykle zaczynamy zwiedzanie Trójmiasta z przewodnikiem, stąd warto opisać ją dokładniej.

Brama Wyżynna została zbudowana na wzór antwerpskich obiektów, m.in. bramy św. Jerzego z lat 1543-1545. W przyziemiu cztery pilastry toskańskie flankują trzy wejścia. Środkowe-największe, przeznaczone było dla ruchu pojazdów konnych, dwa boczne dla ruchu pieszego. W tej części zabudowy Brama Wyżynna jest rustykowana piaskowcem. W górnej kondygnacji, widocznej od strony dzisiejszej ul. Wały Jagiellońskie, ozdobiono fryzem przedstawiającym trzy herby.

Kolejno (od lewej):

1. Herb Prus Królewskich (czarny orzeł mieczowy, wyrażający pewien stan prawny- żądanie zwrotu zagarniętego Pomorza przez Krzyżaków Polsce, ale także przyłączenia całych Prus do Korony, co było postulatem mieszczan i rycerstwa w regionie; używany już na początku wojny trzynastoletniej przez Kazimierza Jagiellończyka) podtrzymywany przez dwa jednorożce (“jednorożec jest symbolem Chrystusa i Jego Wcielenia, czystości, dziewictwa, duchowej płodności, siły, dzikości, pychy, wyniosłości, czujności a jego róg probierzem trucizn… W wielu przypadkach wyobrażeń jednorożca używano do alegorycznych personifikacji Czystości”; S. Kobielus, “Bestiariusz chrześcijański”).
2. Herb Rzeczypospolitej (orzeł biały z tarczą z herbem rodu Poniatowskich- Ciołek), podtrzymywany przez dwa anioły;
3. Herb Gdańska podtrzymywany przez lwy;

Na fasadzie znajdują się ponadto sentencje łacińskie (doświadczenie uczy, ze zwiedzanie Trójmiasta zawsze rodzi wśród turystów pytanie o ich znaczenie, dlatego trzeba je znać!):

Sapientissime fiunt quae pro Republica fiunt – Najmądrzej dzieje się wszystko, co się dzieje dla Rzeczypospolitej.

Iustitia et Pietas duo sunt Regnorum omnium Fundamenta – Sprawiedliwość i pobożność to dwie podstawy wszystkich królestw,

lub też jeśli przeczytamy tylko dolną linię – Rum omnium Fundamenta – “Rum podstawą wszystkiego”, co uznawane jest za typowy ówczesny gdański humor i zamiłowanie do napojów wyskokowych.

Civitatib.(us) haec optanda bona maxime Pax Libertas et Concordia – Dobra najbardziej dla państw pożądane to pokój, wolność, zgoda.

Znad gzymsu wystają figury czterech lwów na attyce, będących niejako przedłużeniem kompozycji nieklasycznych pilastrów we fryzie i tych toskańskich w dolnej kondygnacji.

Na elewacji wschodniej zwróconej ku dawnemu Zespołowi Przedbramia (Katowni) znajduje się herb pruski Hohenzollernów, dodany w czasie renowacji w 1884 r.

Przed bramą znajdował się dawniej most, przerzucony nad fosą, w formie trzech kładek dla poszczególnych wjazdów. Fosa została zasypana w 1895 r., również wtedy wały miejskie zostały zniesione. Od 1903 r. na placu przed Bramą Wyżynną odsłonięto konny pomnik cesarza Wilhelma I (stąd dawna nazwa placu, w którym obecnie znajduje się jezdnia i przejście podziemne w stronę Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Conrada- Korzeniowskiego- plac “pod końskim ogonem”), który był miejscem zebrań organizacji nazistowskich, żądających włączenia Gdańska do terytorium Niemiec w czasie Wolnego Miasta. Pomnik został zniszczony przez żołnierzy radzieckich w 1945 r., przypuszczalnie jego podwalina do tej pory znajduje się na swoim miejscu, przykryta asfaltem jezdni.

Teren za Bramą Wyżynną- Targ Węglowy i Drzewny, ze względu na zmianę urbanistycznego charakteru miasta (budowę Bramy Długoulicznej, zwanej Złotą) w pierwszych latach XVII wieku spowodował wzrost znaczenia obiektu- zaczął spełniać funkcję rozjazdu na place, przejmując dodatkowo role Bramy Drzewnej i Karowej.

Od 1588 r. Brama przez prawie 300 lat stała w niezmienionej formie, miała zachwycić podobno samego Napoleona, który miał zażądać przeniesienia jej do Paryża. W 1861 fasada została poddana pracom restauracyjnym (ich śladem jest data umieszczona w kilku miejscach). W 1878 postanowiono zwiększyć przepustowość przejazdu – brama wewnętrzna została wyburzona, a po obu stronach bramy van den Blocka wybito w wałach dodatkowe przejazdy. Ponadto most zwodzony nad fosą zastąpiono stałą groblą.

W 1903 r. w Bramie Wyżynnej znajdował się odwach- siedziba warty garnizonowej i policyjnej. Po demilitaryzacji Gdańska w wyniku podpisania traktatu wersalskiego odwach został przeniesiony,a pomieszczenia te zajęło biuro podróży Norddeutscher Lloyd. W 1945 uszkodzony został głównie wystrój rzeźbiarski bramy. Naprawy i konserwacje prowadzono w 1946, 1949/50 i 1964/65 W 1952 ponownie otwarto przejazd, pozostawiając zamknięte przejścia boczne, w których mieściła się m. in. informacja turystyczna. W 2002 brama została przejęta przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, a 22 maja 2012 roku otwarto w niej Pomorskie Centrum Informacji Turystycznej.