Gdańsk i Gdyńscy Przewodnicy, 2015 – 2020

Sprawiedliwość Hans Vredemann

Pierwszym w kolejności obrazem z cyklu, jest umieszczony nad portalem wejściowym obraz poświęcony cnocie SPRAWIEDLIWOŚCI. Znaczenie sprawiedliwości dla rodzaju ludzkiego definiuje epigram pod obrazem IUSTICIA EXIGUIS EXAMINAT OMNIA GRANIS, SOLA POTENS HOMINUM CONSOCIARE GENUS – Sprawiedliwość przy pomocy małej ilości ziaren (drobiazgowo) bada wszystko, sama ona może zjednoczyć rodzaj ludzki.
Obraz SPRAWIEDLIWOŚĆ przedstawia dwa symetrycznie podzielone układy informacyjne. Lewe skrzydło poświęcił malarz Sprawiedliwości, a prawe jej przeciwieństwu – Niesprawiedliwości. Miejscem obu symultanicznie rozgrywanych akcji: posiedzeń trybunałów Sprawiedliwości i Niesprawiedliwości, jest przestronna, otwarta na przestrzał, renesansowa sala. Dwie arkady oparte na toskańskich kolumnach dzielą salę na dwie równe części. Arkadom otwierającym wstęp do sali odpowiadają dwie analogiczne w przeciwległej ścianie. Otwierają one perspektywę na nie powiązane z sobą fragmenty architektury miejskiej.
U wejścia do sali, na trzonie środkowej kolumny umieszczono: Tablice Dekalogu i na ich tle otwartą księgę Ewangelii. Dekalog wieńczy trupia czaszka, Ewangelię – główka dziecięca. Na tablicy poniżej napis : IUS PATRIUM – PRAWO OJCZYSTE. Wskazuje on, że prawo boskie zawarte w Biblii jest ojczystym prawem, obowiązującym w ojczyźnie, jest jej mocą. Dlatego tablicę z tym napisem umieszczono na kolumnie, która jest symbolem siły dźwigającej całą budowlę. Kolumna, symbol niewzruszalności, siła i podpora, odpowiada roli prawa w organizmie państwowym. Podobnie jak zachwianie kolumny powoduje ruinę budowli, tak naruszenie prawa – w tym wypadku Przykazań i Ewangelii – musi pociągnąć za sobą ruinę moralną i upadek państwa.
Pierwszoplanowe sceny rozgrywają się na schodach, u wejścia do sali. Ukazano tu epizody podobne, ale przeciwstawne moralnie: dzieła miłosierdzia, jako litość okazaną biedakom i wdowie z dziećmi, i odepchnięcie podobnej grupy matki z dziećmi i starca – po przeciwnej stronie.
Lewa strona obrazu wyobraża rozprawę przed sądem sprawiedliwym, prawa analogicznie ukaże czynności sądu niesprawiedliwego.
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI – złożony z sześciu poważnych mężów, starców i ludzi w sile wieku, zasiada po bokach przewodniczącej rozprawie alegorii Sprawiedliwości. Zespół sędziowski feruje wyrok zbiorowo. Na twarzach kolegium sędziowskiego maluje się powaga i spokojna refleksja. Wszyscy ukrywają dłonie w rękawach płaszczy. Ukrycie rąk ma znaczenie symboliczne. Oznacza ono sędziów nie przyjmujących darów. Sędziowie ukrywają dłonie, a przewodnicząca Trybunału jest ślepa. Wyobrażenie Sprawiedliwości jako kobiety ślepej lub z zawiązanymi oczyma ma oznaczać bezstronność, nieuleganie sugestiom wizualnym. Przewodnicząca Trybunału zasiada nad podwyższonym tronie z baldachimem, symbolem niezależności, z imieniem Jehowy jako najwyższym autorytetem na zapleczu. Na głowie nosi ona koronę jako symbol panowania nad innymi cnotami. Miecz, który trzyma zamiast berła i waga o równych szalach – to dalsze jej atrybuty. Trybunał sprawiedliwy sądzi obwinionego zgodnie z przepisami prawa, przy pomocy : VERITAS, RATIO, INDAGATIO. Alegorie tych zasad pośredniczą obrońcy między zespołem sędziów a pozwanym. Może on być sądzony jedynie przy zastosowaniu : PRAWDY, SŁUSZNOŚCI, BADANIA.
W głębi sali sądowej, przy ścianie widnieje wnęka będąca odpowiednikiem ołtarza. We wnęce otwarta księga Starego Testamentu z numerowanym odnośnikiem do Biblii. Księga ta ma tu walor nie tylko symbolu, ale i głębokiej tradycji; nawiązuje do starożytnego zwyczaju sądzenia przed ołtarzami.
Prześwit arkady wychodzącej na plac miejski – to trzeci plan obrazu. Ukazuje on konkretnie rynek miasta Antwerpii. Na tle fasady antwerpskiego ratusza odbywa się publiczna krwawa egzekucja. Na wysokim szafocie, w obecności zgromadzonych, kat ścina głowę skazańca.
W przeciwległej części sali Trybunał Niesprawiedliwości sprawuje swe czynności.
TRYBUNAŁ NIESPRAWIEDLIWOŚCI – jest on nie tylko widownią niemiłosiernego potraktowania biedaków, których nie dopuszcza przed swe oblicze, wypędzając ich z sali, ale przede wszystkim aktu przekupstwa.
Sędziom przewodniczy alegoria Niesprawiedliwości z mieczem i wagą o nierównych szalach. Charakterystyczną cechą tej władzy jest słuchanie podszeptów i donosów. Obok tronu dwie postacie zauszników. Sędziowskie gremium różni się zarówno kostiumologią, jak i ekspresją, od poważnych senatorskich postaci w strojach weneckich. Na ich twarzach maluje się podniecenie, niepokój; gestykulujące ręce mówią o braku opanowania koniecznego dla spokojnej refleksji. Niesprawiedliwy sąd wydaje wyroki na podstawie fałszywych świadectw, ulega wpływom postronnym.
Przed takim trybunałem dokonuje się akt korupcji. Pozwany bogaty mieszczanin wręcza urzędnikowi łapówkę i odtrąca rzemieślnika w fartuchu. Występek przekupstwa i krzywdy odbywa się na oczach trybunału niesprawiedliwego i jest dowodem bezkarności i zobojętnienia władzy.
Przy ścianie, we wnęce – sanktuarium Niesprawiedliwości – leży trzos pieniędzy. Jest to przedmiot kultu i korupcji zarazem. Obok wypisane są odnośniki do Biblii.
Końcowym aktem tego przedstawienia Niesprawiedliwości jest scena dostrzegalna w oddalonym tle. Przed gmachem miejskim, leży zamordowany człowiek. Obok w bramie miejskiej, niestrzeżonej, dostrzegamy uciekającego zabójcę. Scena dowodzi bezkarności zbrodni i jest przykładem złego funkcjonowania organów władzy miejskiej, braku czujności i dbałości o bezpieczeństwo mieszkańców.
Na koniec warto zwrócić uwagę na dwie pary alegorii widocznych u spływu arkad. Są to alegorie cnót wieńczących diademami i palmami zwycięzców sprawiedliwych, i alegorie zła w odrażających starczych postaciach antycznych Furii. Wężowiska zamiast włosów, symbole złych, skłębionych myśli, pochodnie – zarzewia gniewu, kije i płomieniste korony – to zawiść i skąpstwo.
Ostatnie symbole zamieszczono na spływie arkad, na osi środkowej kolumny. Para gołębi z głowami zwróconymi do siebie i dłonie zwarte w uścisku wyrażają jednoznacznie zgodę. Zgodność obywateli, wzajemne zaufanie, pokojowe załatwianie konfliktów.

Bibliografia : E.Iwanoyko : Sala Czerwona