POTOK SWELINIA
Aleja Mamuszki Franciszka , 81-718 Sopot
Potok Swelinia znajduje się na obszarze Trójmiejskiego Parku Narodowego
TRÓJMIEJSKI PARK KRAJOBRAZOWY
CHARAKTERYSTYKA PARKU
Trójmiejski Park Krajobrazowy (TPK) został utworzony w 1979 roku. Obecna powierzchnia Parku wynosi 19.930 ha., zaś otuliny 16.542 ha.
Celem utworzenia parku krajobrazowego jest ochrona i popularyzacja wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych w warunkach racjonalnego gospodarowania. Na całość TPK składają się dwa rozległe kompleksy leśne na obszarze wysoczyzny morenowej Pojezierza Kaszubskiego i jej strefy krawędziowej, rozdzielone przez zurbanizowane tereny Wielkiego Kacka, Małego Kacka i Gdyni Dąbrowy. Kompleks północny obejmuje część terenów Gdyni, Rumi, Szemudu i Wejherowa, zaś dwukrotnie mniejszy kompleks południowy – fragmenty terenów Gdyni, Sopotu i Gdańska.
Do najcenniejszych walorów przyrodniczych parku należy unikatowa polodowcowa rzeźba terenu, uformowana przez procesy związane ze zlodowaceniem bałtyckim, a zwłaszcza z jego (ostatnią) fazą pomorską – od 15 do 13 tysięcy lat temu, od której zaczęło się ostateczne, jak dotąd, wycofywanie lądolodu z naszych ziem. W licznych zagłębieniach terenu znajdują się torfowiska oraz kilkanaście niedużych jezior, np. Wyspowo, Borowo, Pałsznik, Wygoda, Bieszkowickie, Zawiat, Okuniewko, Długie – niektóre o cechach skąpożywnych jezior pierwotnych powstałych tuż po ustąpieniu zlodowacenia. Cechy polodowcowe krajobrazu podkreśla też obecność licznych głazów narzutowych. Dnem wielu dolin płyną potoki, których większość ma swoje źródła na terenie parku, np. Cedron, Cisówka, Marszewska Struga, Swelinia, Świemirowski Potok, Rynarzewski Potok, Prochowy Potok, Zajączkowski Potok. Tylko największe cieki rozpoczynają swój bieg na wysoczyźnie poza granicami TPK: Gościcina, Zagórska Struga, Kaczy Potok, Potok Oliwski i Strzyża.
Specyficzne środowiska chłodnych północnych zboczy, głębokich dolin z potokami o charakterze podgórskim, obszarów źródliskowych, miejsc do dziś w sposób naturalny aktywnych erozyjnie, torfowisk, czystych śródleśnych jezior, głazów narzutowych umożliwiły zachowanie się interesującej flory i fauny.
PRZYRODA
Do największych walorów przyrodniczych należy tu polodowcowa rzeźba terenu, szczególnie bogata w strefie rozcięć erozyjnych krawędzi wysoczyzny. Przez park przepływają oraz biorą w nim początek liczne potoki. Na obszarze wysoczyzny zachowało się kilka jezior lobeliowych. Uwagę zwraca duża ilość głazów narzutowych.
Zasadniczy rys krajobrazowi parku nadają lasy, które zajmują około 90% jego powierzchni. Przeważają lasy bukowe i mieszane z bukiem. Są też fragmenty grądów, łęgów, borów bagiennych, a także zbiorowisk nieleśnych, jak np. półnaturalne łąki. Do najcenniejszych przyrodniczo należą torfowiska oraz źródliska z interesującymi zbiorowiskami roślinnymi.
Ciekawa flora parku zawiera ponad 50 gatunków roślin chronionych, jak również szereg innych gatunków godnych uwagi – rzadkich, reliktowych, górskich. Tu wymienić należy zwłaszcza poryblinu kolczastego, malinę moroszkę, turzycę bagienną, żebrowca górskiego. Są też bardzo rzadkie mszaki, porosty i grzyby.
Ze świata zwierząt najlepiej poznane są ptaki. W parku występują m.in. bocian czarny, brodziec samotny, żuraw, sowa włochatka, dzięcioł czarny, gołąb siniak, pluszcz i zniczek.
Potok Swelinia
Płynący na granicy Sopotu i Gdyni potok wyróżnia się z pozostałych tym, że na całej długości płynie w naturalnym korycie, długość potoku – 2.600 m, średni przepływ 10-20 l/s. Wypływa z dolin rozcinających strefę krawędziową wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego. Jej źródła znajdują się na wysokości 60 m n.p.m. Pod drogą przy Stawie Mazowieckim oraz pod torami kolejowymi pod Al. Zwycięstwa ujęty jest z konieczności w przepusty.
W 2005 roku w na obszarze źródlisk w gdyńskim Bernadowie utworzono ok. 13‑hektarowy Rezerwat Przyrody Łęg nad Swelinią. W środkowym i dolnym biegu potok stanowi granicę między Gdynią a Sopotem.
W okresie międzywojennym (1919-1939) jako Der Grenzfluß (Potok Graniczny) stanowiła Swelinia część granicy między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk.
W codziennym użyciu funkcjonuje zarówno nazwa Swelinia, jak i Swelina. Jednak w oficjalnym nazewnictwie słowiańska nazwa Swelina, wymieniana w dokumencie już w 1283 roku, wyparta została współcześnie przez nazwę Swelinia. Potwierdzają to takie nazwy jak Rezerwat Łęg nad Swelinią (a nie Sweliną) oraz Jar Swelini (a nie Sweliny). Jeżeli dodać, że w niedalekiej przeszłości (lata 60-70. XX w.) mylono Swelinię z Potokiem Kamiennym. Ostatnie 500 m przed ujściem do Bałtyku biegnie kilkunastometrowym wąwozem o stromych i podmywanych wciąż brzegach, przy wyższych stanach wody tworzy liczne kaskady – to niemal górski krajobraz nad samym morzem. Wzdłuż jaru (górą) biegnie szlak pieszy i nowa, droga rowerowa.
REZERWAT PRZYRODY ŁĘG NAD SWELINIĄ
Utworzony 20 czerwca 2005 r. rozporządzeniem nr 11/2005 Wojewody Pomorskiego, na powierzchni 13,40 ha w kompleksie leśnym Lasów Oliwskich. Obejmuje lesiste dno źródliskowego odcinka doliny Swelini, położone w strefie krawędziowej wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego. Chroni dobrze zachowane lasy łęgowe i grądowe oraz półnaturalne śródleśne łąki. Drzewostan dominującego powierzchniowo łęgu jesionowo-olszowego buduje prawie wyłącznie olcha czarna. Mniejszą część powierzchni zajmuje grąd pomorski, o drzewostanie złożonym głównie z grabu pospolitego, dębu szypułkowego i olchy czarnej. Łąki zajmują kilkanaście procent powierzchni rezerwatu.
Stwierdzono tu ponad 205 gatunków roślin naczyniowych. Siedem z nich podlega ochronie częściowej (kruszczyk szerokolistny, kukułka krwista, kukułka plamista, kukułka szerokolistna, listera jajowata, wawrzynek wilczełyko). Niektóre obecne tu gatunki wymienione są na liście ginących i zagrożonych roślin naczyniowych Pomorza Zachodniego, m.in. czerniec gronkowy, fiołek przedziwny, manna gajowa, olsza szara, szczaw gajowy i kukułkaplamista.
Z rzadkich ptaków często widuje się tu dzięcioła czarnego i pliszkę górską. W Swelini zaobserwowano rzadkiego płazińca, wypławka alpejskiego, którego obecność dobrze świadczy o czystości wód.
Jar Swelini jest objęty ochroną prawną jako tzw. użytek ekologiczny.
Pozostałe potoki w Sopocie i okolicy to:
-Kamienny Potok
-Potok Grodowy
-Potok Babidolski
-Potok Kuźniczy
-Potok wiejski
-Potok Środkowy
-Potok Haffnera
-Potok Karlikowski
-Bezimienny Potok
-Potok Gdynia
Od strony północnej, do sopockiego Molo przylega Park Północny. Rozciąga się od Grand Hotelu do potoku Swelinia, który stanowi granicę z Gdynią.
Alejki klonowe i jesionowo- wiązowe wytyczono tu na początku XX wieku. Wtedy też posadzono wiele drzew i krzewów: kasztanowce, świerki, śnieguliczki i inne. W 2009 roku zrewaloryzowano Park Północny zachowując cenne przyrodniczo obszary. Zbudowano ścieżkę edukacyjną, ścieżkę spacerową, bezkolizyjne ścieżki rowerowe i ścieżkę dla rolkarzy. Stoi tu też drewniana kapliczka. Poświęcono ją w listopadzie 2011 roku. To rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Kaplicę wykonano dla upamiętnienia ks. Tadeusza Cabały, zasłużonego proboszcza z parafii św. Andrzeja Boboli w Sopocie.