Przewodnicy z Pomorza i Gdańska AD 2017

Węzeł Ofiar Grudnia

Jedziemy ulicą Janka Wiśniewskiego. Naprawdę nazywał się on Zbigniew Godlewski, miał 18 lat, kiedy 17.XII.1970r.  zginął w drodze do pracy do stoczni, gdy milicja ostrzelała robotników stoczniowych idących rano do pracy ze stacji SKM Gdynia Stocznia (mijamy po lewej metalowe schody prowadzące na peron tej stacji). Jego ciało poniesiono potem dalej na drzwiach, protestując w ten sposób przeciwko brutalnej przemocy wojska i milicji. Powodem strajków była podwyżka cen mięsa ogłoszona 12.XII.1970 r. Pomnik Ofiar Grudnia znajduje się obok Węzła Ofiar Grudnia pomiędzy ulicami Janka Wiśniewskiego i Al. Solidarności. Pomnik to 4 stalowe cyfry roku 1970, siódemka przewraca się jak człowiek, który pada na twarz, z plecami przerytymi strzałami. Siódemka spoczywa na cokole w kształcie krzyża. Pomnik został oddany w 10. rocznicę Wydarzeń Grudniowych na fali Porozumień Sierpniowych. Warto podkreślić, że komunistyczne władze zgodziły się upamiętnić ofiary swoich represji. Janek Wiśniewski jest bohaterem znanej ballady Krzysztofa Dowgiałły „Janek Wiśniewski padł”. Autor tekstu nie znał nazwiska młodego człowieka, który zginał w Czarny Czwartek, więc użył wymyślonego imienia i nazwiska. Najbardziej znana jest chyba interpretacja Krystyny Jandy z filmu Andrzeja Wajdy „Człowiek z żelaza”. Krystyna Janda śpiewa tam razem z Kaczmarskim i Gintrowskim. Ballada ta pojawia się też w filmie „Psy” i „Czarny Czwartek”.

Jedziemy wzdłuż linii kolejowej. Gdynia stała się oknem na świat Polski, kiedy zaczął działać port. Jednakże do tego portu w jakiś sposób trzeba dostarczyć towary. Dlatego jednym z ważniejszych przedsięwzięć II RP była budowa magistrali węglowej. Zostało powołane Francusko-Polskie Konsorcjum do budowy tej linii. Jej ostatni odcinek prowadził przez Kaszuby, omijając Wolne Miasto Gdańsk. Ten odcinek był trudny z powodu ukształtowania terenu, licznych jezior, które linia musiała omijać, zachowując jednocześnie parametry właściwe dla linii, którą przewozi się węgiel.

Gdynia ma jedną z najwyższych przepustowość w kraju, ma kategorię A, najwyższą w kolejowej strukturze.

Budynek Dworca Głównego w Gdyni, przed wojną (1926 r.) był w stylu narodowo-dworkowym. W czasie wojny spłonął, odbudowano go w stylu łączącym cechy modernizmu i socrealizmu (wg. proj. Wacława Tomaszewskiego). Został wpisany na listę zabytków (w 2008 r.). W czasie remontu przeprowadzonego od 2008 do 2012 odkryto malowidła ścienne w hali dworca i na suficie restauracji dworcowej, przedstawiające mapę nieba, zodiaki, Pegaza na kole PKP i morski krajobraz. Ich autorem jest Juliusz Studnicki (Sopocka Szkoła Malarstwa).

W budynku dworca mieści się też atrakcja kulturalna – teatr o nazwie „Gdynia Główna”. W małej sali odbywają się kameralne przedstawienia dla dzieci i dorosłych.

Niedaleko dworca, po lewej stronie znajduje się Plac Gdynian Wysiedlonych, u wylotu ulicy Starowiejskiej. Było to jedno z kilku miejsc zbiórki dla Gdynian, których Niemcy od X.1939 roku wypędzali z ich mieszkań. Mogli zabrać ze sobą niewielki dobytek. Musieli zostawić klucz w zamku w drzwiach. Ich mieszkania miały służyć Niemcom Bałtyckim, „przywracanym ojczyźnie”  jak i niemieckim rodzinom, bo hitlerowcom bardzo zależało na szybkim korzystaniu z nowoczesnego portu i miasta, jakim była wtedy Gdynia. W czasie pierwszej akcji wysiedlono ponad 12 tys. Gdynian, była ona przeprowadzana w tak brutalny sposób, że niedługo później 38 tys. mieszkańców wyjechało z miasta, nie czekając na nakaz. Akcję tę upamiętnia  pomnik Gdynian Wypędzonych. To gdyńska rodzina – matka z dwójką dzieci, ojciec prawdopodobnie marynarz albo żołnierz jest nieobecny, walczy gdzieś na froncie, chłopiec ciągnie mały podręczny wózek, dziewczynka odwraca się do tyłu do psa, którego rodzina nie może zabrać ze sobą. Postacie stoją na niewielkim postumencie, są blisko nas, to mogłoby spotkać  każdego z nas. Autorami pomnika są Paweł Sasin i Andrzej Dziejowski (2014 r.).

Przejeżdżamy pod wiaduktem, po którym poprowadzona jest linia kolejowa. Wjeżdżamy w ulicę Śląską. Na ulicy Śląskiej wiele firm ulokowało swoje siedziby, po lewej stronie mijamy budynek (nr 17) Chipolbroku – Chińsko-Polskiego Towarzystwa Okrętowego, założonego w 1951 r. polsko-chińskiego przedsiębiorstwa, którego celem było połączenie portów polskich i chińskich. Oprócz siedziby Chipobroku w głębi przy ul. Podolskiej znajduje się siedziba firmy Asseco, kiedyś Prokom, jednego z liderów rynku komputerowego. Przy tej ulicy mamy też typową dla lat przedwojennych i powojennych zabudowę wielorodzinną.  Po prawej rozciąga się najmłodsza przedwojenna dzielnica Gdyni – Działki Leśne. W latach 20 i 30 w Gdyni był ogromny niedobór mieszkań. W 1931 roku powstało Towarzystwo Budowy Osiedli, które pomagało w parcelacji działek (wcześniej wycięto tam znaczne obszary lasu), zdobyciu kredytu, oferowało profesjonalne, seryjne projekty domów jednorodzinnych i szeregowych, pomagało w budowie. Proste bryły, modernizm gdyński. Na terenie Działek Leśnych, w okolicy ulic Witomińskiej i Olsztyńskiej znajduje się sztolnia przeciwlotnicza, schron zbudowany na głębokości 25 m, ten schron to długi na 300 m korytarz kopalniany. Budowali go robotnicy przymusowi w czasie wojny, po wojnie wykorzystywano go w różny sposób, m.in. jako chłodnię do przechowywania warzyw. Panują tam warunki typowe dla jaskiń.

Węzeł Franciszki Cegielskiej. Ogromne zasługi dla Gdyni i jej rozwoju po roku 1989 ma Franciszka Cegielska. Była przez osiem lat prezydentem Gdyni. Potem była posłem na sejm i sprawowała funkcje ministra zdrowia.

Po prawej stronie mijamy wielkie centrum handlowe Riviera – 250 sklepów, 2500 miejsc parkingowych, 30 kawiarni i restauracji, kino z 6 salami.

Po prawej znajduje się Gdynia Arena. Zbudowano ją w 2008 roku, to wielofunkcyjna hala sportowo-widowiskowa na 4 tys. miejsc. Kształtem przypomina skorupę żółwia, a maszty i liny na dachu nawiązują do symboliki morskiej. Boczne ściany pokryte są skarpami ziemnymi porośniętymi roślinami – to po pierwsze izolacja termiczna i jednocześnie nawiązanie do otaczającego go lasu.

Po prawej Narodowy Stadion Rugby, obok Stadion Miejski w Gdyni.

Po lewej w  głębi wysokie budynki to część kompleksu Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia. Był budowany etapami w latach 2001, 2006 i 2013. To teren byłej zajezdni miejskiej. Jego obszarami działania są innowacje, biotechnologia, ochrona środowiska, informatyka i wzornictwo przemysłowe (design). Są tam hale, laboratoria eksperymentalne, budynki biurowe. Na pierwszym budynku codziennie można przeczytać inne hasło ułożone z wielkich białych liter na szybach okien, co stało się znakiem rozpoznawczym PPNT.

Z Pomorskim Parkiem Naukowo-Technologicznym sąsiaduje Centrum Naukowym Eksperyment, którego celem jest popularyzacja nauki, łączenie nauki i zabawy, pokazy, warsztaty i wykłady. Przyciąga dzieci i dorosłych organizuje ciekawe imprezy i wystawy.

Znajdujemy się na wiadukcie Zaroślak i tu właśnie rozpoczyna się Trakt Św. Wojciecha .  Następnie biegnie on  przez całe osiedle administracyjne Orunia-Św. Wojciech-Lipce, aż do granicy z Pruszczem Gdańskim. Ulica ta powstała prawdopodobnie w czasie budowy Kanału Raduni jako droga techniczna.

Po lewej stronie Budynek ABW . Niegdyś była tu brama wjazdowa do miasta, potem gmach gdańskiej policji, a od 65 lat siedziba służb specjalnych.  W latach 1571-76 budowniczy Hans Kramer wzniósł w tym miejscu wysoki bastion z kazamatami, nazwany, podobnie jak jego poprzedniczka Brama Karowa,  Bastionem Karowym. Miał on przetrwać ponad 300 lat.

Po prawej stronie Kościół Menonitów  powstały w 1818-19 roku . Jest on największą zachowaną budowlą po-menonicką na obszarze Europy Wschodniej. Stanowi dzieło przybyłych tutaj z Niderlandów jeszcze w drugiej połowie XVI w. osadników menonickich, którzy na początku XIX w. (1808) zjednoczyli się w jedną gminę. Kościół posiada unikatowe wartości dla miasta Gdańska, jak również całego Pomorza Gdańskiego, przejawiające się w architekturze świątyni oraz jej malowniczym położeniu. Dodatkową wartością jest czytelny w wielu miejscach (forma, konstrukcja i detal) „biblijny styl” starej budowli, wyraźnie odnoszący się do dobrej tradycji kultury menonickiej.

Po prawej stronie , w budynku dawnych koszar, Gimnazjum Polskie w Gdańsku, zwane gamają– szkoła średnia kształcąca młodzież na poziomie maturalnym, działająca w Gdańsku (na terenie Wolnego Miasta Gdańska), w latach 1922–1939. Było to gimnazjum koedukacyjne, o strukturze gdańskiej typu frankfurckiego, matematyczno  -przyrodnicze z językami klasycznymi. Nauka trwała 9 lat. Do szkoły mogły uczęszczać dzieci obywateli gdańskich pochodzenia polskiego oraz polskich zatrudnionych w Wolnym Mieście. Nauka była płatna, jednak znaczna część uczniów korzystała z różnego rodzaju ulg bądź była zupełnie zwolniona z opłat. Szkoła była jedynym polskim gimnazjum w Wolnym Mieście Gdańsku^.

Dalej po prawej mijamy Urząd Marszałkowski i wjeżdżamy w ulicę Toruńską, ( ok. 920 m długości ) która kiedyś miała duże znaczenie gdyż znajdował się przy niej, nieistniejący już, dworzec kolejowy Gdańsk  Brama Nizinna. ( nazywana również Gdańsk Kłodno – pierwsza stacja kolejowa w Gdańsku, otwarta w 1852 roku . ( po prawej stronie nad Starą Motławą  widać dwa pozostałe po nim budynki. )

Wcześniej jednak po lewej stronie mijamy Muzeum Narodowe  . Mieści się ono w zabytkowym gmachu dawnego klasztoru franciszkańskiego z późnego gotyku, wykorzystywane było  do celów ekspozycyjnych od 3 ćwierci XIX wieku. Znajdowało się tam wówczas Stadtmuseum, gromadzące sztukę dawną. W 1884 jego kolekcję uzupełniły zbiory gdańskiego Kunstgewerbemuseum, z którym się połączyło.

Po II Wojnie Światowej, muzeum przyjęło polską nazwę Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Pierwotnie znajdowało się w Pałacu Opatów w Gdańsku Oliwie, który pełnił początkowo funkcje działu etnograficznego muzeum. Od 1989 roku mieści się tu Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Przejeżdżamy teraz przez Starą Motławę po której kursują tramwaje wodne,  a oto już Nowa Motława utworzona w 1576 w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen położonej w okolicach obecnej ul . Angielska Grobla z dwoma leżącymi na południe bezodpływowymi zastoiskami wodnymi (bez własnych nazw). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 została poszerzona i pogłębiona, w celu przystosowania dla potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała Śluza Kamienna zbudowana w latach 1619-1623.

W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów. Nowa Motława oddziela Wyspę Spichrzów od Ołowianki, Długich Ogrodów  i Dolnego Miasta.

W 1997, w 1000- lecie miasta, została zbudowana przystań Jachtowa Marina Gdańsk. 

Skręcamy teraz w ulicę Łąkową,  główną ulicę  Dolnego Miasta. Dzielnica ta,  jak Państwo zapewne widzą , przechodzi bardzo udaną rewitalizację . Wzdłuż Łąkowej przeważa zabudowa z XIX i początku XX w., w postaci kamienic mieszkalnych oraz budynków przemysłowych. Od 1883 Dolne Miasto posiadało konne połączenie tramwajowe (linia śródmiejska od Bramy Wyżynnej do Dolnego Miasta, na znacznej długości dwutorowa)  a od 1896 elektryczne. W 1999 zamknięto zajezdnię tramwajową i zawieszono kursowanie tramwajów ulicą Łąkową. Kilka lat później, w wyniku remontu fragmentu nawierzchni Podwala Przedmiejskiego, torowisko w ulicy fizycznie odcięto od reszty sieci tramwajowej. Od września 2015 na ulicy Łąkowej stoi tramwaj jako pomnik.

Ulica posiada historyczny, obiegowy układ numeracji – numeracja zaczyna się przy ulicy Długie Ogrody, narasta po jednej stronie ulicy, aby dojść do numeru 34 przy skrzyżowaniu końcowym, następnie kontynuowana jest po drugiej stronie ulicy i wzrasta do numeru 62, który znajduje się nieopodal skrzyżowania z ulicą Długie Ogrody.

Po prawej stronie mijamy budynek  Dawnej Fabryki  Broni działającej  od 1 IV 1853 . W 1875 roku fabryka zatrudniała 1200 osób i produkowała do kilkudziesięciu tysięcy karabinów rocznie, Od roku 1885 produkowała także stalowe lance na potrzeby kawalerii. 19 XI 1887 osiągnęła rekordową produkcję na dobę – 500 karabinów. 30 XII 1889 fabrykę strawił pożar. 29 II 1892 pod Ratuszem Głównego Miasta odbyła się demonstracja 1200 bezrobotnych robotników. Pracę wznowiono w następnych miesiącach roku 1892, po odbudowie i zmianie oprzyrządowania. W celu zwiększenia produkcji karabinów potrzebnych do przezbrojenia modernizowanej armii niemieckiej zrezygnowano z produkowanej do roku 1889 amunicji karabinowej. Po wstrzymaniu produkcji z końcem I wojny światowej część maszyn w roku 1919 zakupiło państwo polskie, następnie w 1921 przejęło resztę jej wyposażenia po utworzeniu zdemilitaryzowanego II Miasta Gdańska  i w ramach podziału niemieckiego mienia państwowego w Gdańsku. Urządzenia techniczne wywieziono do Warszawy, w roku 1923 przekazując je do Radomia (gdzie na ich bazie powstały istniejące obecnie zakłady zbrojeniowe Łucznik). Do 1945 roku zabudowania dawnej fabryki były siedzibami firm (np. Fabryka Monopolu Tytoniowego), warsztatów stolarskich i ślusarskich, mieszkaniami prywatnymi. Po II wojny światowej były tam siedziby Gdańskich Zakładów Futrzarskich, Fabryki Ogniw i Baterii „Daimon”; mieściły się fabryka opakowań i fabryka obrabiarek, w latach 1994–2000 zakłady odzieżowe, od roku 2000 m.in. szpital weterynaryjny. Mają tam siedzibę także Gdańskie Melioracje sp. z o.o. (powstałe 1 VIII 1993 w wyniku przekształceń Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku). Od 2005 roku większość budynków należy do szpitala weterynaryjnego. Karabiny produkowane w fabryce znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i  Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

Po prawej stronie budynek LPP , firmy  zajmującej  się projektowaniem i dystrybucją odzieży.

Po lewej stronie Hotel Dom Muzyka mieszczący się w XIX wiecznych budynkach Akademii Muzycznej.A zaraz po nim  Akademia Muzyczna i.Stanisława Moniuszki mieszcząca się w budynku przedwojennego Gimnazjum Królewskiego . Celem jej działalności jest kształcenie wysoko kwalifikowanych artystów: instrumentalistów, wokalistów, aktorów musicalowych, kompozytorów, teoretyków muzyki, dyrygentów chórów, pedagogów sztuki muzycznej, nauczycieli wychowania muzycznego, nauczycieli rytmiki, instruktorów zespołów wokalno-instrumentalnych, organizatorów życia muzycznego. W roku 2007-2008 akademia obchodziła Jubileusz 60-lecia.

Wśród jej absolwentów jest min. Leszek Możdżer.

I już wjeżdżamy w ulicę Długie Ogrody.