Złota Kamienica, nazywana też „Domem Speymana”, a niekiedy „Domem Steffensów”, gdyż do tej rodziny należała w latach 1786-1918 , to jeden z najpiękniejszych gdańskich budynków znajdujących się na Długim Targu . Znajdujemy ją pod numerem 41.
Na początku XV w. właścicielem posesji był znany w dziejach Gdańska burmistrz Arnold Hecht. Po roku 1411 posiadłość przeszła w inne ręce. W 1601 r. uzyskał ją patrycjusz gdański, późniejszy burgrabia królewski, a od 1612 r. do 1625 r. burmistrz miasta – Jan Speymann. To właśnie na jego zlecenie wzniesiono tutaj w latach 1609-1617, według projektu Abrahama van den Blocke’a, wspaniałą renesansową kamienicę.
Fasadę jej bogato ozdobiono płaskorzeźbami przedstawiającymi głowy władców i wodzów, sceny batalistyczne i herby fundatorów. Nad wejściem umieszczono posąg Miłosierdzia i napisy w języku łacińskim: „Cnotę kochaj, to cię uszczęśliwi, zechcesz prześladować, to obali”, „Czyń słusznie, nikogo się nie lękaj”. Fasada budynku zwieńczona jest rzeźbami ukazującymi cnoty kardynalne” roztropność, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie, a szczyt kamieniczki wieńczy posąg Fortuny.
Legenda głosi, że czasem po korytarzach kamieniczki snuje się duch pięknej Judyty Speymann szepczącej: „Czyń sprawiedliwie, nikogo się nie lękaj”.
Ciekawostką natomiast jest fakt, że zamówione we Włoszech i wiezione drogą morską do Gdańska dekoracje rzeźbiarskie fasady Złotej Kamienicy zatonęły razem ze statkiem. Ich miejsce zajęły ozdoby przeznaczone na tylną elewację.
Ważne daty:
1601 r. – nabycie parceli, na której stoi kamienica przez Jana Speymanna
1609 r. – zakończenie budowy obiektu
1618 r. – zakończenie prac rzeźbiarskich na fasadzie
1945 r. – zniszczenie kamienicy w wyniku działań wojennych
1954 r. – powojenna odbudowa
1990 r. – konserwacja przedproża
1991 r. – rekonstrukcja posągu wieńczącego szczyt dachu
2001 r. – renowacja zabytku
Architektura:
Przykład klasycyzującego nurtu manieryzmu niderlandzkiego
Budowniczowie:
Autor projektu – Abraham van den Block
Kierownik prac budowlanych – najprawdopodobniej Jan Strakowski
Prace rzeźbiarskie – Abraham van den Block, Jan Voigt z Rostocku
Przyciąga wzrok:
Ozdobna fasada wyróżnia się niezwykle bogatym wystrojem rzeźbiarskim i licznymi złoceniach. Duże, prostokątne okna otoczone są pionowymi pilastrami i poziomym belkowaniem, z którego wyrastają popiersia sławnych mężów znanych z historii, a których można rozszyfrować dzięki umieszczonym poniżej podpisom. Przestrzeń pod oknami wypełniają płaskorzeźby z batalistycznymi scenami, również ozdobione odpowiednią inskrypcją. Dwa, trzymane przez aniołka herby – Speymanna i jego żony Judyty z Bahrów, nie pozwalają zapomnieć, komu Gdańsk zawdzięcza posiadanie perełki, jaką stanowi Złota Kamienica. Ozdobną attykę uzupełniają posągi wyobrażające cztery cnoty kardynalne – Roztropność, Sprawiedliwość, Męstwo i Umiarkowanie, a ich boskie odpowiedniki Wiarę, Nadzieję i Miłość łatwo można odnaleźć w dolnej części kamienicy. Całości dopełnia spoglądająca ze szczytu postać Fortuny.