Zielona Brama zamyka od strony Motławy Długi Targ oraz stoi na szlaku Traktu Królewskiego.
Powstała w latach 1564 – 1568 jako jeden z elementów fortyfikacji nowożytnych, zastąpiła gotycką Bramę Kogi. Budowniczymi Bramy byli Regnier z Amsterdamu oraz Hans Kramer z Drezna.
Materiałem użytym przy budowie Bramy są cegły małych rozmiarów pochodzenia niderlandzkiego. Brama jest przykładem manieryzmu niderlandzkiego. Jej fasada łączy cechy renesansu włoskiego – pilastry, oraz niderlandzkiego – ornamenty szczytnic. Budowla jest czterokondygnacyjna, podpiwniczona. W 1883 roku przebito czwarty przelot, który ozdobiono herbem Hohenzollernów.
Brama jest ozdobiona przez cztery powielone herby: Prus – podtrzymywany przez jednorożce, Polski – anioły, Gdańska – lwy oraz Króla Pruskiego – Dzikich mężów. Szczyty zwieńczone są dwudziestoma figurami. Bogaty wystrój rzeźbiarski mający demonstrować znaczenie miasta, widoczny jest także w przedzielonych pilastrami wyższych partiach budowli. Rustyka w dolnej części budowli przypomina o militarnych korzeniach tej architektury. Zainteresowanie wzbudzają ogromne przedzielone pilastrami okna.
Nazwa Bramy mogła pochodzić od pokrytym zielonkawym nalotem rzeźb zdobiących bramę, koloru pokrywających jej ściany malowideł, koloru przeszklenia okien. Jednak najczęściej źródła podają jakoby nazwa wzięła się od z kamienia o zielonkawym odcieniu z którego zbudowany był pobliski most nad Motławą.
Niejasna jest funkcja jaką miała początkowo pełnić Brama, jednak już od 1570 roku stała się oficjalną rezydencją polskich królów przybywających do Gdańska. Stało to się za przyczyną wysłanników króla Zygmunta Augusta, którzy wymogli realizację zobowiązań miasta względem Rzeczpospolitej. Mimo to, gościła tutaj jedynie Maria Ludwika Gonzaga – żona Władysława IV Wazy i później Jana Kazimierza, ponieważ władcy z reguły wybierali wygodniejsze kwatery w prywatnych domach Długiego Targu.
W północnej części przyziemia znajdowała się od 1567 roku waga miejska, natomiast w południowej mieściła się siedziba straży miejskiej.
W XVII – XVIII wieku urządzano tu biesiady, festyny, loterie oraz przedstawienia teatralne, co było możliwe dzięki ogromnej sali na pierwszym piętrze o powierzchni 300m2.
W latach 1746 – 1829 była to siedziba Towarzystwa Przyrodniczego, które następnie przeniesiono do Domu Przyrodników. Natomiast w latach 1880 – 1945 mieściło się Muzeum Przyrodnicze z drugą co do wielkości kolekcją bursztynów na świecie.
Niestety w wyniku działań II wojny światowej Brama Zielona została spalona oraz zawaliła się część murów.
W latach 1950 – 1953 odbudowano Bramę i przeznaczono ją na siedzibę Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków.
Dzisiaj mieści się tam oddział Muzeum Narodowego, gdzie organizowane są wystawy czasowe, gdyż Muzeum nie posiada własnych zbiorów, spotkania, konferencje i pokazy. Prezentowane są wystawy czasowe sztuki dawnej, współczesnej, polskiej i obcej.
Bibliografia:
1. Friedrich J., Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII w., Gdańsk 1995.
2. Januszajtis A., Gdańsk. Przewodnik, Olszanica 2008.
3. Januszajtis A., Jujka Z., Z uśmiechem przez Gdańsk, Gdańsk 2003.