ZASPA PRZYMORZE
Molo Zaspa, Brzeźno
Stare molo w Brzeźnie powstało pod koniec XIX wieku. Było przedłużeniem ul. Zdrojowej. Dziś pozostały po nim tylko betonowe szczątki przy wejściu na plażę przy Parku Haffnera. Początkowo liczyło ok. 100 metrów długości, potem 215 m (ok. 170 m długości od linii brzegowej) i było szerokie na 6 metrów. Jeszcze przed I wojną światową istniała linia tramwajowa, która docierała bezpośrednio nad molo. Uległo ono jednak zniszczeniu. Nowe wzniesiono w ramach budowy kąpieliska w Brzeźnie w latach 1993-1996. Zostało zbudowane jako przedłużenie w głąb morza ciągu pieszego znajdującego się przy ulicy Czarny Dwór. Stało się tym samym jednym z najciekawszych miejsc. Najbliżej mola położona jest Zaspa. Z najodleglejszego miejsca osiedla wystarczy półgodzinny spacer aby znaleźć się na plaży. Przy molo są knajpki gdzie można coś wypić i zjeść.
Park im. Jana Pawła II
Utworzono w latach 1981 – 1983 jako park osiedlowy na obszarze o pow. Ok. 25 hektarów. Znajduje sięrpzy zbiegu dzisiejszej ulicy Jana Pawła i al. Rzeczpospolitej.
Drzewostan tworzą przesadzone stare drzewa i drzewa młode zasadzone. Blisko ul. Meissnera w 1987r stał tu ołtarz i odbywała się msza papieska. W 2007 roku upamiętniono to miejsce tworząc tzw. „Zielony Pomnik” – pełen religijnej symboliki. Na terenie parku – alejki żużlowe i asfaltowe, .
Pd-Zach część – 2010r. – budowa osiedla City Park.
Zespół Strzelnic
Ok. 1898r. na Zaspie utworzono Zespół Strzelnic Wojskowych (ul. Żwirki i Wigury – Ciołkowskiego – Burzyńskiego – ul. Kombatantów) na użytek miejskiego garnizonu wojskowego. Po 1920r. w związku z demilitaryzacją WMG – przeszły na własność gdańskiej Policji. Teren ogrodzony drutem, na nim utworzono zakonspirowany magazyn uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Ćwiczyli tam policjanci i słuchacze szkoły policyjnej oraz członkowie niemieckich związków weteranów oraz SA, SS, NSKK.
Warto wspomnieć, że na stroni zwiedzanie Trójmiasta są doładne mapki terenó wosjowych i strzelnci w Gdańśku.
W październiku rozstrzelano obrońców Poczty Polskiej , którzy następnie zostali pochowani w wykopanym dole za kulochwytem.
Podczas II Wojny Światowej – wykupiony przez Luftwaffe w celu rozbiórki ale przetrwały do końca wojny – w 1945 r jeden z mocniejszych punktów obrony , Zespół strzelnic ostatecznie rozebrano w latach 1946-47.
Lotnisko cywilne okresu międzywojennego
1829r. Na północ od obecnego Pl. Ks. Komorowskiego wojsko pruskie zakupiło reren z przeznaczeniem na Wielki Plac Cwiczeń..
Od 1843r. – regularna jego eksploatacja – tu odbywali ćwiczenia tzw \Czarni Husarzy, odbywały się na nim wielkie parady, i manewry
1913r. otwarto na tym terenie stację lotniczą ksiecia Fryderyka Zygmunta – stacja posiadała jeden duży hangar.
Od III 1914 – prowadzono tam kursy pilotażu myśliwców, zbudowanu drugi hangar
IV 1917 – przeniesiono z Pucka szkołę myśliwców Fokker – działała do 1918r. rozpoczęto budowę 11 nowych obiektów , przerwano z powodu zakończenia wojny i niepewne losy Gdańska.
Okres międzywojenny
Niemcy nie mogą się zbroić nie mogą posiadać wojsk lotniczych więc utworzono oddziały policji, 1919r. sformowano klucz lotniczy policji bezpieczeństwa. W 1920 r. jednostka została rozformowana a jej sprzęt oddano pod opiekę wojsk angielskich. Część maszyn trafiłą do towarzystwa lotniczego w Gdańsku.
1919-21 – wrzeszczańskie lądowisko było mało wykorzystywane, Na potrzeby bazujących tu samolotów cywilnych należących do towarzystw lotniczych wykorzystywano stare hangary.
1922 – Międzysojusznicza Komisja Podziału Mienia Popruskiego Ligii Narodów zdecydowała że Wielki Plac Ćwiczeń przypadnie WMG z zastrzeżeniem że powstanie tam cywilny port lotniczy.
Port Lotniczy
17.VI 1923r. otwarto nowy port lotniczy Gdańsk Wrzeszcz, położony bardziej na północ od pierwotnego lądowiska.
1924r. – zbudowano nowe warsztaty i hangar lotniczy (ul. Braci Lewoniewskich – \SKM i początek Jana Pawła II), poprowadzono nowe drogi dojazdowe, zainstalowano urządzenia techniczne potrzebne do funkcjonowania lotniska.
Przełom lat 20/30 port lotniczy składał się z ; budynku biurowo – administracyjnego, hangaru, warsztatów, magazynów, dwóch stacji benzynowych i siedziby straży lotniczej.
1924r – ruch ograniczony do połączeń Berlin – Królewiec oraz d Warszawy i MALBORKA.
1925r. – uruchomiono loty do Szczecina, al. Inię Berlin – Królewiec przedłużono do Moskwy
1926r. – połączenie Malbork – Elbląg – Olsztyn, oraz połączenie do Kłajpedy. Oraz do Poznania i Warszay. Większość połączeń z Niemcami prowadziła spółka Deutsche Luft Hansa
1929r. – powstały Polskie Linie Lotnicze LOT, które przejęły połączenia WMG z Polską.
1934r. – nowy murowany dworzec oraz wybudowany nowy hanar ( pzy wylocie ul Kilińskiego), który byłbazą gównie dla hitlerowskich oddziałów lotniczych.
Port lotniczy był też miejscem pokazów lotniczych , działały na nim prywatne osrodki pilotów, aeroklub gdańskiej Wyższej Szkoły technicznej i inne organizacje lotniczo – sportowe.
Po dojściu nazistów do władzy drogą powietrzna przemycano d o Gdańska uzbrojenie i sprzęt wojskowy.
IV 1940r. Miejska spółka powołana z udziałem Skarbu Państwa zarządzała lotniskiem.
Lotnisko jako jedno z nielicznych na terenie III Rzeszy przez całą wojnę obsługiwało połączenia międzynarodowe.
1941r – loty do Moskwy oraz d Wrocławia
Służyło też lotnisko Niemieckim Siłom Zbrojnym, które utworzyło w tej dzielnicy szkołę pilotów
1945-1974
Zaraz po zdobyciu gdańska przez Armię Czerwoną lotnisko zakwalifikowano jako lotnisko wojskowe , nastepnie przekazano władzom cywilnym.
Pas startowy i drogi kołowania były zarzucone wrakami niemieckich samolotów oraz zwłokami żołnierzy.
1946-1948r. – odbudowano instalacje naprawiono pasy startowe , odbudowano 2 hangary ( Kilińskiego i 1949 r. zbudowano trzeci hangar (ul. Legionów)
1951r. – zbudowano dworzec lotniczy przy Ul. Legionów.
Całą powojenna struktura znajdowała siew części Pd i Pd- wsch lotniska.
1949-57 – część lotniska należała do wojska wykorzystywane jednak sporadycznie,
1961 – rozbudowano dworzec pasażerski, 1970r. – lotnisko miało już radar.
Pierwsze loty po wojnie
1945 – pierwsze loty pasażersko – pocztowe (Gdańsk – Wejherowo i Kartuzy) komunikacja lotnicza miałą charakter doraźny,
1946r. – regularne loty Gd- Warszawa, Gd – Łódź, szczecin, Bydgoszcz,
1946-47 – liczba odprawianych pasażerów – 18-19 tys
1948-49 – spadłą do 13-14 tys
Od 1957 r. – systematycznie rosła (z wyjątkiem 1953r) i ostatecznie doszła do 31 rys.
1963 – 38 tys
1967 – 129 tys
1969 – 166 tys
20.II. 1970r – Milionowy pasażer.
1968 – połączenie d Kopenhagi
1973 – Berlin i Sztokholm
Brak przestrzeni, lotnisko sierozwija – plany nowego poza miejscem zabudowanym w Rębiechowie rozpoczęto w 1971r a zakończono w 1974r.
OSIEDLE ZASPA
Nazwa pierwotnie odnosił się do położonego w dzisiejszej Letnicy jeziora, w pobliżu ujścia Wisły a następnie do powstałej nad tym jeziorem osady, objęła też dwory rozproszone pomiędzy Jelitkowem a Letnicą. Do majątków tych z czasem przylgnęły oryginalne nazwy jak Czerwony Dwór (Rothof), Biały Dwór (Weisshof), Czarny Dwór (Schwarzhof), Królewski Dwór, Dwór Młyński, Dwór Narożny.
Nazwa – piaszczyste wydmy p oraz pierwszy odnotowano w dokumencie z 1238r. Nazwa przeniesiona na rybacką osadę powstałą nad jeziorem. W późniejszym okresie do wsi Zaspa należał niemal cały nadmorski teren pomiędzy dzisiejszym Jelitkowem a Letnicą.
Młyn Sołtysa Arnolda wzmiankowany w dokumencie z 1263r. lokuje się na dzisiejsze Nowe Szkoty,
Dwory na Zaspie powstały dzięki zmianie sposobu gospodarowania oliwskich cystersów. Koniec XVII w właściciele Zaspy zaczęli oddawać ziemię indywidualnym użytkownikom w dzierżawę. Tereny cieszyły się zainteresowaniem rodzin patrycjuszowskich oraz wysokich rangą urzędników państwowych. Pierwsze z nich widoczne na planie z 1734r.
Czerwony Dwór w okolicach dzisiejszego budynku Jagiellońska 44 zawdzięcza nazwę właścicielce Annie Reginie Deysingen, któ®a przyozdobiła dach czerwoną dachówką w 1765r.
Bały Dwór znajdował się w miejscu gdzie teraz stoją bloki przy ul. Czarny Dwór 10 i 12
Dwór Królewski – na terenie dzisiejszego szpitala im. Św Wojciecha
Czarny Dwór – na początku deptaka prowadzacego z ul. Obrońców Wybrzeża nad morze. Powstały w połowie XVIII stulecia, nazwy przybrały na początku XXw.
Dwór Młyński zwany też jako Myśliwski – dziś wieżowiec przy ul. Pilotów 19
Najmłodszy dwór Narożny (1831r,) ul. Chrobrego 94 – przetrwał wojnę i można go podziwiać
I rozbiór Polski – 1772 – tereny Zaspy przeszły w ręce króla Fryderyka II, który w 1776r. wykupił też Nowe Szkoty i włączył je do Wrzeszcza.
POWSTANIE OSIEDLA
1959 – na PN od lotniska zaczęło powstawać osiedle Przymorze
1972 – Założenie Sp-ni mieszkaniowej Zaspa miało powstać osiedle dla 41-45 tys ludzi
PRZYMORZE
Obecnie Przymorze dzieli się na dwie gęsto zaludnione dzielnice:
Przymorze Małe – w zabudowie dominują niskie i średnie bloki mieszkalne, miejscami także domy jednorodzinne;
Przymorze Wielkie – głównie bloki oraz Park im. Ronalda Reagana. Znajduje się tam, przy ul. Obrońców Wybrzeża, najdłuższy budynek (tzw. falowiec) w Polsce, mierzący 800 m długości.
Obszar zbliżony do zajmowanego przez te dzielnice nazywany jest współcześnie Przymorzem.
Artykuł o najdłuższym bloku mieszkalnym w Polsce jest na stronie głównej, zapraszam do zwiedzania Gdańska z przewodnikiem.
Przymorze, wbrew nazwie, nie sięgało pierwotnie do kąpieliska. Morfogenetycznie, obszar nadmorskiego Parku im. Ronalda Reagana należy bowiem do Jelitkowa. Przez większość czasu istnienia Przymorza, określeniem tym nazywano północny fragment współczesnego Przymorza Małego, od ul. Piastowskiej na północ, a także południową część dzisiejszej dzielnicy Żabianka-Wejhera-Jelitkowo-Tysiąclecia. Całość była skupiona wokół Potoku Oliwskiego.
Pierwsze wzmianki o wsi Przymorze pochodzą z XI wieku[potrzebne źródło], kiedy to wieś ta była dobrem klasztoru Cystersów w Oliwie. Dawniej wieś wzmiankowana jako Primore w 1279 i Prsimore w 1283. Około roku 1540 Przymorze przeszło w posiadanie Jana Konerta (Conrada), który wybudował młyn na Potoku Oliwskim zwany Kuźnią Konrada (leżący poza granicami współczesnego Przymorza).
W 1591 teren w rejonie ul. Subisława nad Potokiem Oliwskim został przekazany Janowi Doręgowskiemu. Powstał tam duży dwór i kuźnica żelaza (później miedzi) czynna do około 1750. W 1672 właścicielem nieruchomości został Gottfried Günter, a od jego nazwiska dwór nazwano Güntershof. W 1736 działała tam kuźnica miedzi, w drugiej połowie XVIII wieku przekształcona w kaszarnię, kolejno w olejarnię (w 1786), następnie w zakład, w którym odlewano żeliwo do produkcji karabinów, później maszyn (do 1860). W 1863 powstał tam młyn zbożowy[1]; po dewastacji została wykonana w latach 1994-1999 rekonstrukcja na oryginalnych fundamentach[2].
W 1874 Przymorze stało się wsią gminną w okręgu urzędowym Zaspa. W 1907 weszło w skład ówcześnie miasta Oliwy, a następnie wraz z nią w granice administracyjne miasta Gdańska w 1926.
10 czerwca 1959 przy ul. Śląskiej wmurowano kamień węgielny pod pierwszy budynek Spółdzielni Mieszkaniowej Przymorze[3].
Przymorze należy do okręgu historycznego Oliwa.