Gdańsk i Gdyńscy Przewodnicy, 2015 – 2020

Franciszek Sokół

Franciszek Stefan Sokół ( 1890-1956), podporucznik rezerwy WP, działacz polityczny, w latach 1933–1939 komisarz rządu RP w Gdyni.
Franciszek Sokół urodził się we wsi Cyranka k. Mielca. W mieleckim gimnazjum zdawał egzamin dojrzałości. W czasach szkolnych poznał Eugeniusza Kwiatkowskiego. W 1914 podjął studia na Wydziale Prawa UJ. Działał w Polskich Drużynach Strzeleckich, gdzie ukończył kurs podchorążych. Od 6 sierpnia 1914 do 5 marca 1918 w Legionach Polskich w I Brygadzie Józefa Piłsudskiego. Od 1918 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej.
W listopadzie 1918 r. został mianowany podreferendarzem w Starostwie Powiatowym w Kutnie. Funkcję tę pełnił do końca 1926 r. W 1925 r. został magistrem prawa Uniwersytetu we Lwowie. W tym też roku zawarł związek małżeński z ziemianką Ireną Żółtowską, z którą miał trzech synów.
Związany z obozem skupionym wokół Piłsudskiego, działacz BBWR. W 1927 r. został mianowany wicestarostą w Kutnie. W latach 1928-1931 był starostą w miejscowości Nadwórna (woj. stanisławowskie), gdzie umiał dobrze ułożyć sobie stosunki z miejscową ludnością w większości ukraińską. W latach 1931-1933 wicewojewoda stanisławowski.
W wyniku zatargu z wojewodą został przeniesiony w styczniu 1933 r. do Departamentu Morskiego MSW w Warszawie, a następnie z w lutym, w rocznicę zaślubin Polski z morzem (10 lutego 1933 r.) na stanowisko Komisarza Rządu w Gdyni. Funkcja Komisarza Rządu skupiała zarówno władzę prezydenta miasta, jak i przewodniczącego Rady Miejskiej oraz starosty grodzkiego. W tym czasie, Gdynia z miasta zaniedbanego, „przyklejonego” do portu, zaczęła wyrastać na piękne miasto o światowym obliczu. Nazywano ja polskim Nowym Jorkiem. Liczba mieszkańców wzrosła z 48 tysięcy do 120 tysięcy. Do 1939 r. wybrukowano i wyasfaltowano 90 km ulic chodników i krawężników, a zaprojektowano 400 km kolejnych. Inne sukcesy:
– uporządkował finanse miasta doprowadzając do zminimalizowania zadłużenia komunalnego;
– utworzył zawodową straż pożarną;
– zbudował rzeźnię miejską, halę targową, Szpital Miejski, Szpital Zakaźny;
– zorganizował sprawną komunikację miejską;
– uratował przed likwidacją Stocznię Gdyńską.
Swoimi działaniami wspierał Wojsko Polskie przyczyniając się do wybudowania koszar w Redłowie dla 2 Morskiego Pułku Strzelców. 1 września 1939 Sokół otrzymał nominację na szefa administracji Obszaru Nadmorskiego i Komisarza Cywilnego przy Dowódcy Floty.
W trakcie obrony Wybrzeża, wobec przeważających sił niemieckich, na rozkaz płk Stanisława Dąbka oddziały polskie 12 września rozpoczęły wycofywać się z Gdyni na Kępę Oksywską wraz z wojskiem na Oksywie udał się również Sokół. Dowódca Floty admirał Józef Unrug powołał go do służby czynnej, licząc na to, iż jeżeliby dostał się do niewoli zostanie potraktowany zgodnie z konwencją o jeńcach wojennych. W nocy z 16 na 17 września Sokół odpłynął na Hel, i tam został przydzielony do sztabu kmdr Frankowskiego. Wraz z załogą helską dostał się do niewoli 2 października 1939 roku. Przebywał w oflagu w Nienburg, później Spittal nad Drawą. W marcu 1940 został przewieziony do siedziby Gestapo w Gdańsku i oskarżony o działalność na szkodę III Rzeszy. Po długotrwałym śledztwie został w 1941 r. osadzony w Stutthofie. Przeniesiony do Mauthausen-Gusen doczekał tam wyzwolenia.
W czerwcu 1945 r. wrócił do kraju. Wkrótce został ściągnięty przez b. wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego do Delegatury Rządu dla Spraw Wybrzeża w Gdańsku na stanowisko Szefa Działu Odbudowy Miast, a później Działu Zagadnień Materiałów i Wyposażenia Technicznego. W 1947 r. uniknął losu E. Kwiatkowskiego i wydalenia z Wybrzeża, ale został zmuszony do przeniesienia się do Warszawy. Od 1947 pełnił obowiązki dyrektora, a od 1948 dyrektora Biura Ekonomicznego w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Jednocześnie był wicedyrektorem w Departamencie Zatrudnienia. W 1950 r. został „zdegradowany” do stanowiska Głównego Inspektora w Urzędzie Pełnomocnika Akcji Robót Rozbiórkowych. Umarł w Krynicy w 1956 r.
Opublikowano:
• Gdynia w służbie Rzeczypospolitej (Radom 1939),
• artykuły w czasopismach gospodarczych i administracyjnych,
• wspomnienia Żyłem Gdynią (pośmiertnie, 1998).
Jego imieniem nazwano ulicę w Chwarznie-Wilczynie w Gdyni. Jest patronem Zespołu Szkół nr 13 w Gdyni.