Witam,
Tematem opracowania jest Wielka Zbrojownia w Gdańsku, zwana również Arsenałem.
Lokalizacja – dla zwiedzających Trójmiasto:
Wielka Zbrojownia znajduje się na terenie Głównego Miasta Gdańsk. Dogodnym miejscem okazał się teren między zachodnim krańcem ulicy Piwnej a Targiem Węglowym (ówczesnym Placem św. Dominika), usytuowany w pobliżu zachodniego ciągu nowo wzniesionych fortyfikacji ziemnych. Od wschodniej strony, u zbiegu ulic: Tkackiej, Kołodziejskiej oraz Piwnej, fasada stanowi zamknięcie widokowe ulicy Piwnej. Z tego miejsca widoczna jest wieża Archikatedralnej Bazyliki Mariackiej, zwanej często “koroną miasta Gdańska”.
Fasada zachodnia obiektu skierowana jest na Targ Węglowy. Posadowiona na miejscu średniowiecznego muru miejskiego, baszty Łaziennej oraz trzech domów, wykupionych przez Radę Miejską.
Geneza powstania Wielkiej Zbrojowni:
Decyzję o budowie arsenału, czyli Wielkiej Zbrojowni Gdańszczanie podjęli pod koniec XVI wieku, w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony zachłannej Szwecji. W związku z budową w drugiej połowie XVI w. nowożytnych fortyfikacji miejskich dotychczasowy, średniowieczny jeszcze system obronny przestał spełniać swe funkcje. Anachronizmem stało się przechowywanie uzbrojenia i amunicji w małych, rozrzuconych po całym mieście składach, mieszczących się między innymi w niektórych basztach i bramach. Niezbędne stało się wybudowanie arsenału z prawdziwego zdarzenia, mogącego zgromadzić w jednym miejscu znaczną ilość broni i amunicji, a ponadto dającego możliwość ich sprawnego transportu. Z wielkim prawdopodobieństwem można przypuścić, że pełniący od 1586 r. obowiązki budowniczego miejskiego, Flamand Antoni van Obberghen (niderlandzki architekt, jeden z czołowych przedstawicieli manieryzmu, fortyfikator, twórca gdańskiego romantyzmu, projektant i budowniczy gdańskich fortyfikacji – brał udział przy budowie m.in. fortyfikacji Twierdzy Wisłoujście), będący także twórcą całego budynku rozpoczął wytyczanie zarysu murów przyszłej budowli.
Zwiedzanie Trójmiasta z pzrewodnikiem wymaga też znajomości pracy wielkich mistrzów, przede wszystkim tych niderlandzkim, ale także polskich czy niemieckich.
Budowa Zbrojowni:
Rok 1600 to początek budowy Wielkiej Zbrojowni. Lata 1600-1605 to intensywne prace budowlane i ciesielskie. W 1605 roku nastąpiło doprowadzenie obiektu do stanu surowego. Po 1605 roku aż do 1609 trwały prace nad detalem architektonicznym oraz prace rzeźbiarskie. W marcu 1609 roku budynek został ukończony. Istotne renowacje, głównie dotyczące kamieniarki, przeprowadzono w latach 1699, 1768, 1834, 1847, 1866 i 1911-1913.
Wielką Zbrojownię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. 40 x 60 m, którego krótsze boki stanowią podstawy frontowych elewacji. Głównym tworzywem murów była mała cegła holenderska, natomiast bogaty wystrój rzeźbiarski wykonano z piaskowca gotlandzkiego. W latach 2000-2005 odnowiono obie fasady, przywracając polichromie, złocenia i dekoracyjne rzygacze od strony ul.Piwnej.
Architektura Zbrojowni:
Wielka Zbrojownia jest to typowy przykład renesansu niderlandzkiego. Jak wyżej wspomniałem, obiekt który zbudowano z czerwonej cegły holenderskiej, posiada bogate zdobienia złoceniami i rzeźbami z piaskowca gotlandzkiego. Wzorem architektonicznym stały się Hale Mięsne w Haarlemie (zabytkowe miasto w płn.-zach. Holandii na zachód od Amsterdamu).
Fasada od strony Targu Węglowego: Czterosegmentowy układ elewacji przypomina patrycjuszowskie kamieniczki które ozdobiono bogatą okuciową ornamentyką, posągami i obeliskami w górnej kondygnacji każdego ze szczytów, kamienne portale ozdobione herbami podtrzymywanymi przez lwy, kopia rzeźby Kozaka z mieczem w ręku oraz postacie wojowników. Wierzchołki szczytów zwieńczyły buchające blaszanymi płomieniami kule, mające przypominać o przeznaczeniu budowli. Oddzielona od szczytów gzymsem, kondygnacja pierwszego piętra powtarza trójosiowy schemat. Możemy zauważyć że okna dwóch segmentów po lewej stronie zbliżają się ku sobie i tak samo czynią okna segmentów po prawej, tworząc na środkowej osi fasady znacznie szerszy niż między pozostałymi oknami pas muru. Powoduje to nieznaczny, ale wyraźny podział fasady na dwie lustrzane części.
We wnętrzu, przyziemie o powierzchni 1819 m², posiada 15 granitowych słupów wspierających sklepienie krzyżowe. Piwnica ma powierzchnię 1528 m².
Fasada od strony ul. Piwnej: Wysunięte ośmiokątne wieżyczki, wolno stojąca studzienka ozdobiona kratą, postać Minerwy (w mitologii rzymskiej: bogini sztuki i rzemiosła), kamienne portale ozdobione herbami podtrzymywanymi przez lwy, pięć rynien zakończonych smoczymi głowami, postaci gdańskich halabardników (wojowników) na szczycie budowli oraz ozdobna attyka.
Budowniczowie:
Autorem projektu był Antoni van Obberghen który był również kierownikiem prac budowlanych. Jego asystentem / zastępcą był Hans Strakowski. Natomiast prace rzeźbiarskie popełnił Abraham van den Block oraz Wilhelm Barth którego obarczono obowiązkiem sprowadzenia piaskowca gotlandzkiego. Prace stolarskie wykonał Szymon Hoerle natomiast kowalskie Adam Reissing.
Najważniejsze fakty dotyczące Zbrojowni:
Od wybudowania, do roku 1793 użytkowana zgodnie ze swoim przeznaczeniem, jako skład broni i amunicji (będąc jedną z największych tego typu budowli w Europie). W przyziemiu gromadzono ciężkie działa i kule kamienne oraz inną ciężką broń, a na pierwszym piętrze i na poddaszu lekką broń palną, amunicję do niej, a także broń ręczną i uprząż. Magazyn prochu mieścił się w sąsiedniej, piętnastowiecznej Baszcie Słomianej, połączonej z drugą kondygnacją Zbrojowni krytym gankiem.
Wobec gwałtownego rozwoju gdańskich fortyfikacji w pierwszej połowie XVII w. Wielka Zbrojownia przestała zaspokajać potrzeby całego systemu obronnego, co zmusiło władze miasta do postawienia w latach 1643-1645 drugiego arsenału, tak zwanej Małej Zbrojowni, ale Wielka Zbrojownia swą funkcję militarną zachowała aż do początków XIX w.
W czasach prusko-niemieckich (do końca I wojny światowej) nadal pozostawała pod zarządem wojska. Przechowywano w niej dawną broń własną i zdobyczną. Zbrojownia zamknięta była dla osób postronnych, w związku z tym, brak więc relacji o wystroju wnętrz z tego okresu. Pośrednie relacje wskazują, że od 1793 do około 1866 roku w Wielkiej Zbrojowni przechowywano portrety królów polskich z Wielkiej Sali Wety Ratusza Głównego Miasta.
W 1905 roku obiekt zamierzano zaadaptować na salę widowiskową ale ostatecznie ten pomysł nie został wdrożony.
8 marca 1922 roku Wielka Zbrojownia została przejęta przez Władze Gdańskie.
6 maja 1923 roku przyziemie przekształcono w pasaż handlowy (m.in. księgarnia, sklep perfumeryjny, sklep filatelistyczny), piętra przeznaczono na pracownie i magazyn dekoracji teatralnych oraz zaplecze kupieckie.
W 1945 roku, Wielka Zbrojownia została poważnie uszkodzona. Pożar strawił wtedy całe wnętrze budynku. Runęły dachy i sklepienia, a po odgruzowaniu zostały właściwie tylko mury obwodowe, szczęśliwie zachowane, chociaż mocno uszkodzone. Zniszczone zostały hełmy wież oraz częściowo szczyty.
W latach 1949-1952, z myślą o urządzeniu w Zbrojowni ekspozycji muzealnej, odbudowano sklepienia przyziemia, wnętrze piętra wraz ze stropami oraz dachy. W 1952 roku odbył się w przyziemiu kiermasz towarów przemysłowych.
Od około 1954 roku ku uciesze rzymskiej bogini sztuki – Minerwy- zabytek przeszedł w ręce artystów. Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, przemianowana z czasem na Akademię Sztuk Pięknych, przyciągała młodych artystów. Zbrojownia stała się jednak nie tylko symbolem ich pracy lecz także życia kulturalnego Gdańska. Odbywały się tu przedstawienia teatralne, koncerty, wystawy, karnawałowe bale przebierańców i konkursy recytatorskie. Swoją działalność artystyczną rozpoczynali tu m.in.: Zbyszek Cybulski, Jacek Fedorowicz czy Bogumił Kobiela.
od 1961 do 2007 roku funkcjonował tu pasaż handlowy, w 1997 – po remoncie przyziemia, z nową aranżacją – m.in. Supersam Edeka a następnie sklep Biedronka. Od września 2007 roku do roku 2015, przyziemie było niewykorzystane i zamknięte dla ruchu pieszego. Obecnie odbywają się tam cykliczne wystawy prac studentów sąsiedniej Akademii Sztuk Pięknych.
Ciekawostką jest fakt, że konserwatorzy podczas ostatniej renowacji murów, detali architektonicznych i rzeźb kamiennych, dla nadania całości odpowiedniego blasku, zużyli dwa i pół tysiąca płatków 24-karatowego złota.